Geloof in Transitie

Door Mehrdad Alipour

Inleiding

Op 20 januari 2025 verklaarde president Donald Trump tijdens zijn inauguratietoespraak: “Er zijn slechts twee geslachten: mannelijk en vrouwelijk” (here). Deze stellige uitspraak weerspiegelde niet alleen zijn persoonlijke visie, maar legde ook bloot hoe politieke retoriek kan worden ingezet om academisch onderzoek en de fundamentele rechten van mensen te ondermijnen. Verder oordeelde het Britse Hooggerechtshof in april 2025 dat de termen ‘man’ en ‘vrouw’ in de Equality Act moeten worden opgevat als verwijzend naar de biologische sekse, dat wil zeggen het geslacht dat bij geboorte wordt toegewezen. Dit markeerde een stap richting het wettelijk vastleggen van gender als iets vaststaands en binairs, met ingrijpende gevolgen voor de erkenning en rechten van intersekse en transgender personen (here). Met één zin werden de ervaringen van talloze mensen – in het bijzonder niet-binaire individuen – ontkend. Voor activisten, medici en transgender mensen betekende dit een nieuwe golf van angst, onzekerheid en bezorgdheid over de toekomst van gendergerelateerd beleid, in de VS en daarbuiten.

Als onderzoeker op het gebied van gender, seksualiteit en islam kreeg ik, twee maanden vóór de toespraak van Trump, terwijl het politieke klimaat in de VS al begon te broeien, de gelegenheid om een week door te brengen aan het Rush University Medical Center in Chicago. Daar keek ik van dichtbij mee naar genderbevestigende zorg, inclusief chirurgie en andere behandelingen zoals gesprekken en hormoontherapie. Deze ervaring raakte mij persoonlijk omdat ik—hoe kort ook—werd toegelaten tot de intieme en kwetsbare ruimte van genderbevestigende zorg. Het was een diep aangrijpend moment dat niet alleen mijn persoonlijke beleving van gender raakte, maar ook mijn academische traject ingrijpend heeft gevormd, in het bijzonder mijn onderzoek naar de wisselwerking tussen genderbevestigende ingrepen en islamitische juridische tradities. Deze ervaring maakt deel uit van mijn door NWO gefinancierde project Beyond Binaries: Intersex in Islamic Legal Tradition.

Herwaardering van het Binaire Genderdiscours

In Beyond Binaries probeer ik het dominante man-vrouwkader in islamitische contexten kritisch te bevragen. Genderbevestigende chirurgie – een vorm van zorg die erop gericht is om lichamelijke kenmerken in overeenstemming te brengen met iemands genderidentiteit – vormt een belangrijk, vaak levensreddend, aspect van de transgenderervaring. Maar in hoeverre zijn deze praktijken in overeenstemming met religieuze normen, en dan vooral met islamitische opvattingen?

Veelal wordt aangenomen dat de islamitische wet strikt gekant is tegen genderbevestigende chirurgie. Bekende stemmen binnen moslimgemeenschappen hebben deze visie versterkt (zie o.a. Navigating Differences: Clarifying Sexual and Gender Ethics in Islam; Assim al Hakeem;Yasir Qadhi; Jamil Amer). Sommige mensen denken dat de islamitische wet dergelijke operaties strikt verbiedt. Toch toont een groeiend aantal studies aan dat de islamitische juridische traditie ruimte biedt voor meer genuanceerde benaderingen. De islamitische wet is niet per se tegen non-binaire gender- en sekse-identiteiten (Alipour 2017a, 2017b, 2022; Gesink, 2018,  2021; Geissinger, 2012, 2015). 

Verschillende islamitische juristen hebben overtuigende argumenten gepresenteerd voor een alternatieve benadering van lichaamspolitiek. Ze pleiten voor de erkenning van intersekse personen als een aparte, derde sekse/gendercategorie—een categorie die verder gaat dan louter juridische classificaties (Alipour 2025). Deze benadering sluit aan bij bredere, internationale kaders over gender en sekse en zou naar mijn mening breder gepromoot moeten worden onder moslims, als tegenwicht tegen conservatievere standpunten die non-binaire visies strikt verwerpen.

Wetenschappelijke studies wijzen er bovendien op dat genderbevestigende chirurgie voor volwassenen door verschillende islamitische juristen is goedgekeurd via fatwa’s, en dat dergelijke procedures in sommige moslimmeerderheidslanden, zoals Iran en Egypte, zelfs gelegaliseerd zijn (Skovgaard-Petersen 1995; Najmabadi 2013; Alipour, 2017a). Dit wijst erop dat de islamitische juridische traditie in bepaalde gevallen ruimte biedt voor het erkennen van genderdiversiteit, wat vaak over het hoofd wordt gezien.

Het lijkt mij (als onderzoeker van islamitisch recht en gender) dat, wanneer een volwassene — met name iemand die intersekse of transgender is — besluit een operatie te ondergaan om diensgenderidentiteit te bevestigen, de islamitische wet dat besluit zou respecteren als onderdeel van het bredere principe van lichamelijke autonomie. Evenzo verdient de keuze van een intersekse persoon om niet medisch in transitie te gaan respect binnen de islamitische juridische principes. Dit respect voor persoonlijke beslissingen over medische transitie geldt ook voor transgender personen. De islamitische wet biedt, in dit geval, ruimte voor individuele ervaringen en het respecteren van de autonomie van het individu binnen het kader van ethische en juridische overwegingen.

Bescherming van Kinderen: Een Voorzichtige Benadering

Anders ligt het bij kinderen. De islamitische wet stelt hoge eisen aan medische rechtvaardiging voor ingrepen bij baby’s, met name wanneer het gaat om intersekse kinderen. Invasieve procedures zijn alleen toelaatbaar bij aantoonbare medische noodzaak. Deze terughoudendheid weerspiegelt een ethisch fundament waarin het beschermen van het kind vooropstaat, een benadering waarvan veel jurisdicties kunnen leren, mogelijk ook in Nederland.

Het concept van lichamelijke integriteit, vooral bij minderjarigen die zelf geen geïnformeerde keuzes kunnen maken, benadrukt het belang van terughoudendheid. Mijn pleidooi luidt dan ook: waar geen directe noodzaak is, moet het lichaam van het kind met rust worden gelaten totdat het zelf kan beslissen. Zo verenigt de islamitische traditie zorgvuldigheid met respect voor toekomstige autonomie.

Genderbevestigende Zorg in een Gespannen Politiek Klimaat

De urgentie van dit onderzoek werd versterkt door de politieke context. In de VS, maar ook in Europa, hebben conservatieve krachten geprobeerd toegang tot genderbevestigende zorg aan banden te leggen. Wetgeving is aangepast of teruggedraaid, wat voor transgender personen leidt tot verhoogde kwetsbaarheid, bijvoorbeeld op het gebied van toegang tot medische zorg, psychisch welzijn en sociale veiligheid.

Mijn week in de Gender Affirmation Clinic van het Rush University Medical Center in Chicago bood een zeldzaam inkijkje in deze zorgpraktijk. Onder leiding van Professor Dr. Loren Schechter kon ik van dichtbij zien hoe zorgprofessionals in de praktijk omgaan met medische én emotionele behoeften van transgender cliënten. Wat ik aantrof was een team dat evenzeer met compassie als met chirurgische precisie werkt, en patiënten benadert als volledige personen – niet slechts als lichamen die ‘gecorrigeerd’ moeten worden.

Op een kalme herfstochtend stapte ik de operatiekamer binnen. De spanning in de ruimte was voelbaar, maar de sfeer bleef geconcentreerd en beheerst. Een transgender man onderging een combinatie van procedures: metoïdioplastiek, hysterectomie, en meerdere reconstructieve ingrepen.

De operatie begon met een robotgeassisteerde hysterectomie, waarbij baarmoeder en eierstokken werden verwijderd. Later op de dag volgde de vergroting van de phallus, waarbij gebruik werd gemaakt van ‘buccale mucosa’ — slijmvliesweefsel uit de binnenkant van de mond. Aan het eind van de dag werd spierweefsel uit de dij getransplanteerd om de geopereerde zone te ondersteunen. De hele ingreep duurde ongeveer tien uur.

Ik was diep onder de indruk van het ritme, de precisie en het respect waarmee elk onderdeel van het lichaam — en daarmee ook de persoon zelf — werd benaderd. Deze operatie ging niet alleen over medische correctie, maar over bevestiging van identiteit – een transformerende reis, begeleid door techniek en empathie.

De volgende dag bracht ik door in de spreekkamers van de kliniek. Patiënten kwamen en gingen, ieder met een uniek verhaal. Een transgender vrouw vertelde hoe zij koos voor een orchiectomie en penectomie, maar bewust afzag van vaginoplastiek vanwege financiële overwegingen en hersteltijd. Een andere patiënt kwam terug voor nazorg en complicatiebespreking.

Wat deze verhalen gemeen hadden, was de balans die elk individu moest vinden tussen transitie, persoonlijke omstandigheden en maatschappelijke beperkingen.

Bijzonder aangrijpend was het relaas van een christelijke transgender vrouw, die pas op latere leeftijd, in haar zeventiger jaren, vrede vond met haar identiteit en besloot in transitie te gaan. Haar jarenlange worsteling illustreert het tekortschieten van religieuze begeleiding. Religieuze leiders dragen hierin een morele verantwoordelijkheid. Alleen door heilige teksten opnieuw te interpreteren en ruimte te maken voor alternatieve stemmen, kunnen zij ondersteuning bieden aan gelovigen in transitie.

Later die week observeerde ik vaginoplastiek en vulvoplastiek – ingrepen waarbij vrouwelijke externe genitaliën worden gecreëerd of aangepast. Onder leiding van dr. Schechter en en dr. Jacobs werd ik opnieuw geconfronteerd met de diepgang van deze procedures. Voor de patiënten ging het hier niet om esthetiek, maar om erkenning van wie zij zijn. Deze operatie duurde ongeveer zes uur, korter dan de eerdere, maar niet minder betekenisvol.

Naar mijn indruk is de combinatie van chirurgisch kunnen, technologische innovatie en psychologische steun indrukwekkend. Elke patiënt die deze weg inslaat, doet dat vaak na een lange, moeizame tocht door afwijzing, twijfel en hoop.

Reflectie

Deze weeklange observatie van genderbevestigende chirurgie bood een diepgaand inzicht. Als geesteswetenschapper is mijn begrip van sekse en gender grotendeels gevormd door theoretische benaderingen, maar het directe getuige zijn van deze operaties — het observeren van zowel de technische precisie als de ingrijpende emotionele en lichamelijke transformaties — heeft mijn waardering voor de levensveranderende impact van deze ingrepen verdiept. Tegelijkertijd heeft het nieuwe, doch constructieve, vragen opgeroepen over de ethische en religieuze dimensies van deze procedures en hun invloed op zowel de individuen die ervoor kiezen als de bredere samenleving die hierop reflecteert.

Tegelijkertijd onderstreept de maatschappelijke realiteit de voortdurende kwetsbaarheid van transgender en intersekse personen. De woorden van president Trump en het daaropvolgende beleid hebben een reële, schadelijke impact. Het is daarom van het grootste belang dat we vasthouden aan ethische principes: geïnformeerde toestemming, medisch professionalisme en respect voor autonomie.

Wanneer uitgevoerd met zorg, empathie en expertise, hebben genderbevestigende operaties een diep transformerend potentieel. Niet alleen lichamelijk, maar ook spiritueel, sociaal en emotioneel.

Dankwoord

Mijn oprechte dank gaat uit naar dr. Loren Schechter en zijn collega’s in de Gender Affirming Surgery Clinic van Rush University voor de geboden gelegenheid en hun warme gastvrijheid. Ook wil ik Poojan Tamimi Arab bedanken, die een vroege versie van dit essay heeft gelezen en mij van nuttige opmerkingen heeft voorzien.

Dit werk maakt deel uit van het project Beyond Binaries: Intersex in Islamic Legal Tradition (projectnummer: vi.Veni.211F.093), gefinancierd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) in het kader van het Veni Talentprogramma.

*Note van de redactie. Alle content van Trans Magazine is gemaakt door trans, gender en sekse diverse personen. Voor deze publicatie is een uitzondering gemaakt omdat we diverse perspectieven willen belichten. Hopelijk kunnen we daar in de toekomst ook het perspectief van iemand uit de community zelf met islamitische geloofsovertuiging aan toevoegen.