Genderdiagnonsens
Expositie kaart wachttijden en ‘gatekeeping’ in de transzorg aan
Door Mick
‘Hoe zou je het vinden als een psycholoog de baas was over jouw lichaam en de invulling van jouw leven?’ Voor veel trans mensen is dit geen hypothetische vraag, maar een dagelijkse realiteit. Tijdens de campagne Genderdiagnonsens van actiegroep TransZorgNu reageren tekenaars, fotografen, performers en andere creatives uit de trans gemeenschap op de staat van de Nederlandse genderzorg. Maandag 12 mei was het resultaat voor het eerst te zien in het Amsterdamse gemeenschapscentrum De Sering.
In het midden van het raamloze achterzaaltje van het gemeenschapscentrum liggen edities van de DSM, het standaardwerk voor de psychiatrie. In edities uit de jaren zestig en negentig zien we passages met achterhaalde diagnoses als hysterie en de classificatie van homoseksualiteit als psychiatrische ziekte verdwijnen. Maar de diagnose van transvestie staat ook in de laatste editie uit 2013 nog overeind, slechts veranderd in genderdysforie.
Het verkrijgen van deze diagnose is vast onderdeel van de weg naar transzorg, een weg van jarenlange wachtlijsten, pathologisering en kafkaëske bureaucratie. Actiegroep TransZorgNu verzet zich tegen deze status quo, met protesten, sit-ins en nu ook met de kunstcampagne en expositie Genderdiagnonsens.
“We doen eigenlijk alleen maar demo’s, dachten we een tijdje geleden. Met deze tentoonstelling willen we ook iets doen met de creativiteit van de gemeenschap,” vertelt TransZorgNu-activist Eelke. ‘Het gaat over iets dat heel simpel zou moeten zijn: “Ik heb zorg nodig, ik krijg zorg”, maar dit wordt ontzettend moeilijk gemaakt met allerlei onzinprocedures en regeltjes.’
‘Je bent te non-binair, ga terug naar 59’
“Ik heb zelf ook in deze domme molen gezeten,” vertelt de 38-jarige activist. “Een psycholoog vroeg bijvoorbeeld hoe ik masturbeerde. Alsjeblieft zeg, wat heeft dat te maken met of ik trans ben? Maar ook als het minder belachelijke vragen zijn, de kern blijft: waarom mag ik niet zelf besluiten over mijn genderzorg? Het is mijn lichaam, mijn leven. Dit kan niemand anders voor mij beslissen.’
Hen heeft geprobeerd om hun ervaring te vangen in het genderbordspel, dat een groep bezoekers aan de tafel bij de ingang van de expositie speelt. Een variant op ganzenbord, met teksten op de tegels als ‘je inschrijving is zoekgeraakt, ga terug naar 3’, en ‘je huisarts wil dat je er nog een paar maanden over nadenkt, sla een beurt over.’
Aan de muur tegenover de ingang hangt het project waarmee TransZorgNu de campagne Genderdiagnonsens vorige maand aftrapte. In bushokjes overal in Nijmegen en Amsterdam verscheen de enorme poster in de stijl van een Rijksoverheid-informatiecampagne met de tekst ‘Knieoperatie? Vanaf 2026: eerst een psychiatrische keuring.’ De boodschap verwijst naar het feit dat minder mensen spijt krijgen van gendergerelateerde ingrepen dan van vele andere medische procedures.
Verderop in de zaal staat het sculptuur Klem in Tiltzone van Robin Kromwijk. Een flipperkast, als symbool voor de ervaring van een non-binaire persoon die vastloopt in een medische systeem dat niet voor hen is ontworpen. Aan de muur achterin de ruimte hangt een bewerking in de kleuren van de trans vlag van sovjetkunstenaar El Lissitzky’s Versla de Witten met de Rode Wig met de tekst ‘stop medical gatekeeping’.
8506 keer alle Shrek-films kijken
Onder de Lissitzky zijn tekeningen van Christiaan Jay Merlijn te zien. Met zijn werk kaart hij de jarenlange wachttijden voor toegang tot de transzorg aan, iets dat ook hij zelf heeft meegemaakt.
“Het wachten was slopend, echt slopend’, vertelt de negentienjarige tekenaar. ‘En dat werd vervolgens ook weer gepathologiseerd; ze vonden dat ik eerst moet werken aan mijn depressie, voordat ik aan de hormonen mocht beginnen. Terwijl die depressie kwam omdat ik geen hormonen kreeg!”
Met zijn poster zet hij de duur van de wachtlijsten in perspectief. Een tekening van twee diploma’s met de tekst ‘een bachelor en een master afronden’, een vliegtuig boven de oceaan met ‘1195 keer de wereld rondvliegen’, een ouder en kind die samen de straat over steken met ‘een kind opvoeden tot groep drie’, allemaal dingen die je kunt doen in de tijd dat een trans persoon gemiddeld moet wachten op zorg.
Naast de tentoongestelde kunstwerken van meer dan 10 makers bood de expositie ook een podium aan stand-upcomedy, muziek, een voordracht van schrijver Tobi Lakmaker, en werd de korte documentaire ‘On Hold’ over het werk van World Press Photo Award-genomineerde non-binaire fotograaf Prins de Vos getoond.
De expositie is voor TransZorgNu geen sluitstuk, eerder een momentopname van het tot nu toe voor de campagne gemaakte werk. De Genderdiagnonsens expo is donderdag 29 mei nogmaals te zien in Het Roze Huis, St. Antoniusplaats 1, Nijmegen, en de organisatie staat open voor nieuwe inzendingen van trans kunstenaars.
Meer informatie: