Mag dit wel van God?

Transgender en geloof — Fotografie: Jasmine de Vries

Transgender personen krijgen regelmatig te maken met negatieve reacties van mensen met een geloofsachtergrond. Of zij worstelen met hun transitie, vanwege hun eigen geloofsovertuiging.

Persoonlijk heb ik beide ervaren tijdens mijn transitie van vrouw naar man. Vooral de vraag of een transitie wel of niet zou mogen van God, heeft me lang van mijn transitie weerhouden.

Voor TRANS magazine heb ik andere transpersonen gevraagd naar hun ervaringen met geloof en hun gelovige omgeving. Ook ben ik in gesprek gegaan met een kennisexpert: een transman die een studie Theologie volgde.

‘Een vrouw zal geen manskleren dragen en een man geen vrouwenkleed aantrekken, want ieder die deze dingen doet, is de Here, uw God, een gruwel’

Bijbelboek Deuteronomium 22:5 BB

Laatbloeier

Gé (46), informatiespecialist

Ik ben geboren in een christelijk gezin en heb een reformatorische middelbare school gevolgd. Toen ik op mijn achttiende op kamers ging om te studeren, kreeg ik meer ruimte om mijn eigen identiteit te creëren. Ik nam een jongenskapsel en ging broeken dragen. Ook ben ik toen het geloof beter gaan bestuderen, door er meer over te lezen en er met anderen over te praten. Er kwam ruimte voor andere interpretaties van de Bijbel, naast de interpretatie die ik van huis uit had meegekregen.

Rond mijn twintigste kwam ik voor het eerst het woord ‘transseksualiteit’ tegen. Toen ik begreep wat het woord betekende, gaf het me een enorme opluchting: dit herkende ik! Gevolgd door de brandende vraag: wat nu? Ik zag voor mezelf geen mogelijkheid voor een medische behandeling van mijn genderdysforie. Dat kwam deels door mijn geloof. Ik vond geen duidelijkheid over wat God van een transitie zou vinden.

Dubbelrol

Soms vroegen vrienden mij: ‘Hoe kan een rationeel mens als jij nou geloven?’. Dat kon ik zelf ook niet goed verklaren. Er is in mijn jeugd een vlammetje aangestoken, dat nooit meer is gedoofd, ondanks vele stormen in mijn leven. Ik voelde in de kerk niet de behoefte om ruimte te vragen voor ‘het gender gebeuren’.

Op mijn negenentwintigste heb ik mijn naam gewijzigd op mijn werk. Ik ging toen nog iedere zondag met mijn moeder naar onze kerk en droeg dan toch weer even een rok. Mijn ouders wisten niet van deze dubbelrol. Op een gegeven moment kon ik mijn gendergevoelens en het als vrouw bijwonen van de kerkdienst, niet meer met elkaar verenigen, en ging ik niet meer met mijn moeder mee. Ik sprak er met haar over en zij zei: ‘Dan ga je toch in een broek?’, maar ik wilde niet opvallen of vragen oproepen.

Als ik tegenwoordig een weekend bij hen ben, dan blijven mijn vader en ik zondags thuis en luisteren we samen naar de kerkdienst waar mijn moeder dan is. Alleen met bruiloften of begrafenissen ga ik nog naar onze kerk, maar niet meer in een rok.

Straf?

Op mijn achtendertigste onderging ik de hysterectomie (operatie waarbij de baarmoeder wordt verwijderd). Daar ging een lange periode van twijfel aan vooraf. Ik zat vast in een bepaalde gedachtegang. De doorbraak bestond erin te leren loslaten dat ik niet wist wat juist was, en erop te vertrouwen dat het goed zou komen. Uiteindelijk nam ik de sprong in het diepe en dacht: God zegene de greep. Dat betekende een nieuwe houding voor mij, een keerpunt in mijn leven.

Helaas bracht de operatie complicaties. Mensen hebben me toen gevraagd: ‘Zie jij dit niet als een straf van God?’. Maar dat is niet het beeld dat ik heb van God. Het is heel menselijk om te denken in oorzaak-gevolg, maar Gods logica zou wel eens anders kunnen zijn. In de Bijbel kun je inderdaad voorbeelden vinden waarbij God straffend optreedt na een bepaalde actie of gebeurtenis, maar er worden ook situaties beschreven waarin dit ogenschijnlijke verband helemaal niet wordt gelegd of zelfs wordt ontkend dat het zo zou werken.

Jarenlang werd ik belemmerd door gedachtes gebaseerd op een tekst in het Bijbelboek Mattheus:

“Wie bij mij wil horen, moet zichzelf niet belangrijk vinden. Hij moet zijn kruis opnemen en Mij volgen”.

Bijbelboek Mattheus, vers 16:24

Ik interpreteerde het als volgt: als je Jezus wilt volgen, dan hoort lijden erbij. Ik dacht dat ik me moest neerleggen bij hoe ik geboren was, en dit lijden -mijn genderdysforie – maar moest ondergaan.

Ik denk nog steeds dat lijden erbij hoort als je Jezus wilt volgen. Je kunt er echter op verschillende manieren mee omgaan. Ik dacht dat een transitie niet mocht. Maar ik kon eenvoudigweg het verlangen om er iets aan te doen, niet meer onderdrukken. Ik weet nog steeds niet of het een goede beslissing is geweest in Gods ogen, maar daar zal ik wellicht nooit helderheid over krijgen.

Een apart kind

Jolien (24), beeldend kunstenaar

Mijn ouders kozen voor mij een katholieke basisschool, omdat die dicht bij huis was. Door invloed van mijn school was ik als kind al bezig met Jezus en God. Elke avond bad ik: ‘Alsjeblieft, mag ik morgen normaal wakker worden?’, omdat ik dacht dat er iets mis was met me. Het was een voortdurende worsteling. Ik voelde mij niet welkom binnen het katholieke geloof, als trans-feminien kind, dat gezien werd als jongen. Op school werd er niet zo zeer gezegd dat homoseksualiteit ‘niet oké’ was, maar het kwam er wel op neer. Als kinderen het ter sprake brachten werd dit genegeerd door onze leraren. Als homoseksualiteit hier al een taboe was, wat betekende dit dan voor mij? Ik vreesde het ergste en kreeg het gevoel: God haat mij.

Omkleden in bezemhok

Op mijn elfde jaar ging ik in transitie. Er waren ouders die hier moeilijk over deden en gingen klagen bij de schoolleiding. Waarschijnlijk omdat zij vonden dat een transitie niet mocht volgens de Bijbel. Zij vonden het raar en eng. Ze wilden hun kinderen beschermen, maar eigenlijk had ik beschermd moeten worden tegen hun kinderen, die mij pestten. Vanwege mijn transitie, mocht ik op school niet meer naar de leerlingen-wc’s. Ook mocht ik me voor de gymles niet meer omkleden bij de jongens of meisjes. Ik moest mij in mijn eentje omkleden in een bezemhok.

Mijn ouders wisten niet goed hoe zij hiermee moesten omgaan. Ik vertelde mijn ouders ook niet alles over het pesten op school. Ik was bang dat zij zich zorgen zouden gaan maken om mij, en dat ik niet meer als mijzelf naar school mocht, als zij wisten hoe erg ik daar behandeld werd. Ze gingen wat dit betreft niet tegen de schoolleiding in, want ze dachten dat het veiliger voor me was om anders behandeld te worden dan de andere leerlingen. Hierdoor werd het beeld bij mijn klasgenoten bevestigd dat ik een apart, vreemd kind was.

Het was vooral één vader, tevens de man van een lerares, die zich extreem uitliet over mij. Hij roddelde over mij tegen andere ouders, hij stookte andere ouders op om te klagen bij de schoolleiding. Ook zei hij dingen als ‘Dat kind is pervers. Dat kind is gevaarlijk’. Als kind denk je dat wat een volwassene zegt of doet, waar is. Ik ging hier dus bijna in geloven en kreeg een negatief zelfbeeld.

Ik keek naar de wereld, mijn lichaam en de wetenschap

Rond mijn dertiende hebben mijn ouders contact gezocht met Transvisie (de patiëntenorganisatie voor mensen die vragen hebben rondom genderidentiteit) en bezochten zij een groep voor ouders met transgender kinderen. Tijdens mijn transitie bestond die groep helaas nog niet. Het had mij in die tijd geholpen als er een volwassene was geweest, die de school en de ouders beter had kunnen informeren. Gelukkig is er tegenwoordig wel voorlichting in het onderwijs over transgender zijn.

Later, op de middelbare school, heb ik mij afgewend van het christelijke geloof. Ik vond meer aansluiting met op natuur gebaseerde religies. Die gaven mij het gevoel welkom te zijn.

In het christelijke geloof en andere religies die gebaseerd zijn op één God, is het uitgangspunt steeds dat wij mensen door een schepper met een bedoeling hier op aarde geplaatst zijn. Maar als ik naar de wereld, mijn lichaam en naar de wetenschap keek, constateerde ik dat wij gewoon een onderdeel van deze planeet zijn.

Het is jammer dat geloof vaak voor verdeeldheid kan zorgen in plaats van dat het mensen verbindt. Het is onacceptabel dat wij op veel plekken in de wereld worden gestenigd of vermoord, omdat wij transgender zijn. De oorzaak daarvan ligt in mijn ogen in de invloed van de patriarchale, monotheïstische geloven, zoals het christendom en de Islam. Er worden veel geloven hypocriet misbruikt om haat te zaaien. Ik voel mij om die reden als transgender niet welkom in dat soort religies.

Zingever

Martijn (54), coach

Martijn studeerde theologie aan een katholieke opleiding. Toen hij aan het eind van zijn studie zijn transitie startte, merkte hij dat veel docenten daar negatief op reageerden. Vaak niet eens met theologische argumenten maar met opmerkingen als: dat je niet moet snijden in een gezond lichaam. In dezelfde tijd werd er een audit gehouden door de bisschoppen, om te beoordelen of de opleiding recht in de leer was, en om te controleren of alle docenten keurig getrouwd waren en niet ongehuwd samenwoonden of een praktiserend homoseksueel leven leidde. Martijn constateerde dat hij na zijn afstuderen geen kans zou maken als onderzoeker aangesteld te worden, aangezien hij na zijn transitie een homoseksuele man met een trans achtergrond zou zijn.

Nadat bovendien zijn scriptie-opzet telkens op vage gronden werd afgewezen, was voor hem de maat vol, en is hij met zijn studie gestopt. Hij heeft zich daarna laten uitschrijven uit de kerk. Zingeving vindt hij nog steeds belangrijk maar hij heeft weinig met geïnstitutionaliseerde religie.

Wat zegt de Bijbel over transgenders?

Niets. Transseksualiteit is een begrip uit de 19^e eeuw, net zoals homoseksualiteit en andere variaties in seksuele voorkeur en gender. Dat wil niet zeggen, dat er in de tijd van de Bijbel nooit mensen hebben bestaan met gevoelens die wij nu transgender noemen. Uiting geven aan dergelijke gevoelens gebeurde wellicht, alleen dan niet op de manier zoals wij dat nu doen. Woorden als ‘genderidentiteit’ bestonden niet, dus die woorden of concepten kun je niet zomaar terugplaatsen in een andere tijd en cultuur.

Wat te denken van verwijzingen naar dat citaat uit Deuteronomium 22:5 BB?

Dit citaat gaat niet over de dagelijkse kledingkeuzes van mannen en vrouwen, maar over religieuze kleding die de omkering van mannen en vrouwenrollen uitbeeldde in sommige tempelrituelen van volkeren rondom ‘het Beloofde Land’. Volkeren die, anders dan het ‘verkozen volk Israël’, een polytheïstische religie hadden. Polytheïsme (meergodendom) was de norm in dat gebied en het hebben van één god, zoals Israël, was hoogst uitzonderlijk, waardoor de schrijvers van de Bijbelboeken het gevoel hadden dat ze Israëls keuze voor monotheïsme in hun verhalen moesten verantwoorden en verdedigen. De Bijbel is geschreven door patriarchen die een strikt onderscheid maken tussen mannen en vrouwen en de rolverdeling tussen de seksen stevig wilden vastleggen. Rolomkering werd door hen afgewezen en verafschuwd omdat het, net als polytheïsme, als heidens werd beschouwd.

Alle geboden in het boek Deuteronomium dienen als bevestiging van het monotheïsme en veel van wat in Deuteronomium wordt afgewezen en verboden, komt uit het polytheïsme. Overigens heeft deze Bijbeltekst nog lang doorgeklonken in onze maatschappij. Tot 1983 was openbare travestie (zich in het openbaar vertonen in de kleding van het andere geslacht) bij wet verboden.

In bredere zin is het opvallend dat dit soort geboden in streng religieuze kringen zo benadrukt worden, maar andere Bijbelse geboden niet. Dit is selectief winkelen uit de Bijbelpassages.

Maakt het uit hoe je de Bijbel interpreteert?

Los van de verschillende vertalingen en versies die er van de Bijbel zijn, maakt het zeker uit of je de Bijbelverhalen letterlijk neemt, of de culturele achtergrond en interpretatie van toen meeweegt. Ook doet het er toe of je het boek ziet als ‘de waarheid’ of als een verzameling verhalen met vele waarheden die jou kunnen inspireren tot een bepaalde levenswijze. Het heeft mij verbaasd dat juist de strenge, gereformeerde kerken waar men de Bijbel heel goed kent, zo blijven vasthouden aan wetten uit het Oude Testament. In het Nieuwe Testament zijn er diverse teksten te vinden, die benadrukken dat de wetten uit het Oude Testament golden tot de komst van Christus en dat daarna alleen het gebod van de Liefde geldt.

God schiep toch man en vrouw?

Dat kun je op verschillende manieren interpreteren. Ik interpreteer dat als volgt: God schiep Adam, dat ‘de mens’ betekent. Adam staat dus niet letterlijk voor man. Maar voor de oervorm van ‘mens’. Eva is ook niet zomaar een vrouw, maar meer een soort oermoeder die het leven doorgeeft aan alle generaties.

Mogen wij ons lichaam veranderen van God?

Er staat nergens in de Bijbel dat dat niet zou mogen. Wij vragen dit bij andere ingrepen zoals een hazenlip, een open ruggetje, of bij cosmetische operaties ook niet of dat wel mag van God.

Mensen die denken dat God transgenders zal straffen: onzin?

God is een god van liefde, dat is wat Jezus ons leert als reactie op de straffende God uit sommige boeken van het Oude Testament. De naam Jezus betekent ook: Hij die bevrijdt.

Wat als je eigen ouders je afwijzen, vanuit hun geloofsovertuiging?

Misschien kun je dan een predikant inschakelen die anders denkt over transgenders, om met je ouders te praten. Als praten met je ouders, eventueel met een predikant erbij, niet helpt, kun je je afvragen of je je blijft aanpassen aan je ouders, of niet. Misschien gaat dat zelfs zover dat je ervoor kiest om afstand van hen te nemen.

Dat kan een moeilijke stap zijn die misschien om een paar tussenstappen vraagt, zeker als je nog thuis woont, financieel afhankelijk bent en een sterke emotionele band met je ouders hebt.

Wat als je afwijzing en uitsluiting ervaart op school of in je directe omgeving?

Je persoonlijke veiligheid is altijd het belangrijkste. Probeer erover te praten met een predikant, coach, andere vertrouwenspersoon of instantie. Je hebt een netwerk nodig van sociale steun. In Nederland is het officieel verboden om mensen te discrimineren en uit te sluiten op grond van gender. Op grond hiervan zou je aangifte kunnen doen of hulp kunnen zoeken bij instanties die discriminatie aanpakken. Het punt is echter dat discriminatie vanuit godsdienstige overtuigingen soms lastig te bewijzen is, en slechts zelden wordt vervolgd, zolang er geen aanzet is tot haat. Als je veiligheid in gevaar is, kan uiteindelijk het verlaten van de bedreigende omgeving nodig zijn.

Het maken van dit artikel heeft mij nog meer doen inzien dat we tijdens de zoektocht naar onszelf, bevestiging nodig hebben. Belangrijke personen in ons leven en instanties zoals de kerk, kunnen onze keuze beïnvloeden. Maar uiteindelijk zijn wij het zelf, die bepalen wat wij doen met ons leven.

Lees ook het verhaal van Simon, een persoonlijke beschouwing over het verenigen van diens religieuze en genderidentiteit: ‘OMG, Joods en ook nog queer?’

Meer lezen? De autobiografische roman Mijn valse verleden van historicus Alex Bakker legt zijn transseksuele gewaarwordingsproces bloot. De schrijver werd geboren als jongste dochter in een protestants gezin in Drenthe.

Op de website van Stichting Wijdekerk vind je veel ervaringsverhalen van gelovige LHBT+-ers en veel links.