Historicus Alex Bakker maakt de transgender geschiedenis toegankelijk

Transgender geschiedenis — Co-auteur Mees Roelofs

Historicus en schrijver Alex Bakker (1968) houdt zich al tijden bezig met een specifiek deel van de geschiedenis: dat van transgender personen in Nederland. Het is voor het eerst dat hierover een boek wordt gepubliceerd.

Wij interviewen Alex Bakker als hij even in Amsterdam is. Een groot deel van zijn tijd brengt hij namelijk door in Berlijn. En passant spijkert Bakker onze kennis bij van de nationale en internationale transgender geschiedenis. Dat de transgender geschiedenis in Nederland slecht is gedocumenteerd, noemt Bakker – zelf transman – een uitkomst. Hierdoor kan hij totaal nieuw onderzoek doen en zijn eigen stempel op de geschiedschrijving drukken.

Als wij hem ontmoeten, bevindt hij zich midden in zijn schrijfproces. Zijn boek begint bij de eerste berichtgeving over transseksuelen, in de jaren vijftig van de vorige eeuw. Bakker bespreekt wat de medische mogelijkheden waren en hoe die zich ontwikkelden. Er is weinig informatie te vinden over de periode van vóór de Tweede Wereldoorlog. Het concept transseksualiteit bestond toen nog nauwelijks. Mensen konden zich dus niet als zodanig identificeren. Bakker: ‘Als historicus kun je dan geen correct beeld schetsen: mag je over iemand die honderd jaar geleden leefde, beweren dat hij of zij transgender was?’

Bakker werkt aan uitgebreide portretten van overleden Nederlandse transgender personen van het eerste uur. Daarnaast heeft hij veel bekende en minder bekende transgenders geïnterviewd en laat hij ook psychologen, artsen en politici aan het woord. Het doel is een boek dat voor een breed publiek toegankelijk is. Een bijzondere beleving vond Bakker het lezen van de brieven gericht aan ’s werelds eerste bekende transvrouw: de Deense Christine Jorgensen. Hij kreeg hiervoor toestemming van de Royal Danish Library in Kopenhagen. Veel mensen schreven haar woorden van herkenning: ‘Ik dacht dat ik de enige was tot ik uw verhaal las’, ‘Nu weet ik dat het bestaat en dat er een oplossing is’. Ook las Bakker fanmail van mensen die aangeven niet dezelfde gevoelens te hebben als Jorgensen maar wel graag getuigen van hun bewondering voor haar moed om de geslachtsveranderende operatie te ondergaan en met haar transitieverhaal naar buiten te treden.

Wat Bakker naast deze specifieke support signaleert bij zijn research, is het overwegend veroordelende sentiment. Vijftig, zestig jaar geleden werd er zeer denigrerend over transgenders gedacht, gesproken en geschreven. Bakker vindt het belangrijk te doorgronden waarom de reacties zo negatief waren en wat dit zegt over de tijdgeest. ‘Veel heeft te maken met gebrek aan kennis, angst voor en afkeer van datgene wat men niet kan plaatsen’.

Bakker pluist de komende maanden nog menig archief uit. Naar verwachting zal zijn boek Transgender in Nederland, een buitengewone geschiedenis in januari 2018 worden uitgegeven.

Alex Bakker – Werk

I’m a woman now

Bakker verzorgde de research voor de documentaire I am a woman now (2011) van Michiel van Erp. In deze film worden vijf transseksuele vrouwen geportretteerd die tussen eind jaren ‘50 en begin jaren ’70 in Casablanca geopereerd zijn in de illegale praktijk van gynaecoloog Georges Burou.

I am a woman now ging in premiere op het IDFA. Zie hier de trailer.

Andere tijden

Voor het televisieprogramma Andere Tijden droeg Bakker het idee aan voor de aflevering Transgender Pioniers (2013). In samenwerking met de redactie verrichtte hij de research. Het programma zoomt in op het maatschappelijke onbegrip dat tot aan de jaren ’70 leefde ten opzichte van transseksualiteit. Het toont verder de medische ontwikkelingen daarna, als het VUmc in Amsterdam de eerste transgenderkliniek ter wereld met een eigen hoogleraar transseksuologie krijgt.

Mijn valse verleden

In 2014 verschijnt Mijn Valse Verleden: het autobiografische verhaal van Alex Bakker waarin hij vijftien jaar na zijn transitie terugblikt op de pijnlijke periode van zijn jeugd. ‘Hoe was het om verraden te worden door je lichaam, om onmetelijk jaloers te zijn op jongens, en om te beslissen dat alles anders moest?’.

Meer over Mijn valse verleden op de website van de uitgever.

Transit Havana

Bakker schreef het scenario voor de in 2016 verschenen documentaire Transit Havana. De film volgt drie transgender vrouwen die in de Cubaanse hoofdstad wachten op hun geslachtsaanpassende operatie. Deze wordt uitgevoerd door een Nederlandse en Vlaamse topchirurg. Zij zijn uitgenodigd door Mariela Castor, de dochter van de president, die een behandelprogramma voor transgenders doorvoert in het van oudsher transfobische land.

Transit Havana werd gekozen tot de beste documentaire op de Roze Filmdagen 2016. Bekijk hier de trailer.

Een selectie uit de belangrijke gebeurtenissen waarover Alex Bakker schrijft in Transgender in Nederland – een buitengewone geschiedenis:

1930 Lily Elbe (1882-1931) geboren
in Denemarken met een intersekse
conditie, wordt beschouwd als de
eerste persoon die een geslachtsaanpassende
operatie heeft ondergaan.
Onder de titel The Danish Girl is haar
verhaal bewerkt tot boek en film.

1946 De Britse Michael Dillon is
de eerste transman die een phalloplastische
operatie ondergaat.

1952 De geslachtsoperatie van
Christine Jorgensen (1926-1989 VS)
wordt geopenbaard op de voorpagina
van de New York
Daily News en is
een wereldwijde
perssensatie.
Jorgensen werkt na
haar operatie als
actrice en zangeres
in nachtclubs.

1954 -1956 De chirurg van Jorgensen
kan de toestroom van nieuwe patiënten
niet aan. Amerikaanse transvrouwen
reizen af naar Nederland waar
vervolgens zo’n dertig clandestiene
geslachtsoperaties plaatsvinden.

1959 Het Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde publiceert over een
operatie van een transman in Arnhem.
Artsen snappen niet dat er wordt
gesneden in een gezond lichaam.
Hierna liggen de transgender operaties
lange tijd stil.

1968 De eerste officiële geslachtsoperatie
van man naar vrouw in
Nederland wordt uitgevoerd, onder leiding van professor Otto de Vaal. In 1971 wordt zijn boek Man of Vrouw?
uitgegeven.

1969 De medische zorg voor transgenders
in Nederland komt op gang
vanuit een klein samenwerkingsverband
van hulpverleners, dat later het
VUmc wordt. Deskundigen vormen
een team en ontwikkelen een speciaal
behandelprogramma voor transseksuelen.

1972 Er verschijnt
een boekje over het
leven van Rik Henning,
geschreven
door Marscha van
Noesel: Noem me
maar Rik. Henning
is één van de eerste
Nederlandse transmannen die in
de media verschijnen.

1975 Op medisch gebied zijn De Vaal,
Gooren en Bouman degenen die hard
vechten voor de mogelijkheden van
transgenders. Zij richten
de eerste transgenderkliniek
ter wereld op: het Genderteam in het
VUmc van Amsterdam.

1980 Alle Nederlandse zorgverzekeraars
starten met het vergoeden van behandelingen voor
transvrouwen en –mannen.

1985 In het tv-programma Je Ziet
Maar wordt aan mensen op straat
gevraagd of ze weten wat transseksuelen
zijn. Woorden als ‘manwijf’ komen voorbij, waarmee
man-naar-vrouw-transgenders
bedoeld worden. Dat er ook
vrouw-naar-man-transgenders
bestaan, is al helemaal niet bekend.

2014 Vanaf nu verschijnen in
Nederland tv-programma’s met
transgender-zijn als thema. Bijvoorbeeld
Hij is een Zij (KRO), dat een
beter inzicht wil geven in wat jonge
transgenders
doormaken.

2014 Nederland is het eerste land ter
wereld waar de wet aangeeft dat een
transgender niet onvruchtbaar hoeft
te zijn om naam en geslacht officieel
te mogen veranderen. Dit laat zien dat
er in zo’n 60 jaar veel is bereikt.