Transgender kunst onderzoeken
Door Charly Ros
Al sinds jonge leeftijd voel ik me verbonden met het maken van kunst, in verschillende vormen. Het begon met waterverven, experimenteren aan de eettafel. Toen ik naar de basisschool ging ontdekte ik kleien, haken, breien en natuurlijk hoe je op de knoeierigste manier met krijtjes kleurt. Kunst was de katalysator van mijn identiteit. Het was ook de interesse die mijn ouders ondersteunden. Door middel van kunst was ik in staat om eventjes te ontsnappen aan de realiteit. Het was van mij. Het heeft me door de slechte momenten in mijn leven geholpen. Ik tekende bomen om mezelf te troosten; dat bleek -serieus- een wortelende ervaring. Ongeacht wie ik was of wie ik zou zijn, ik had altijd mijn kunst. Toen ik naar Berlijn verhuisde, kwam ik in contact met mensen die ook hun identiteit en transheid verkenden in hun kunst. Ze traden op, schilderden en maakten tijdschriften. Ik deed mee met sommige van deze activiteiten, maar ik was te verlegen om mezelf als een echte kunstenaar te beschouwen (wat dat ook precies mag betekenen).
De dag dat ik negentien werd, besloot ik twee dingen: ik zou Duitsland, waar mijn ouders woonden, verlaten en ik zou een academische opleiding gaan volgen. In het begin wilde ik iets doen in de sociale wetenschappen, maar na twee jaar realiseerde ik me dat mijn identiteit en mijn ervaringen het best pasten bij een creatievere richting. Ik meldde me aan bij kunstacademies in Nederland en werd toegelaten.
Zo bevind ik me nu als non-binaire transgender kunstenaar op een Nederlandse kunstacademie, en dat valt niet mee. Meestal zie ik mijn ervaringen niet terug in de kunstgeschiedenis en de taal om me heen. Kunstwerken worden besproken op een binaire manier en ik moet constant vechten om ervoor te zorgen dat mijn voornaamwoorden gerespecteerd worden. Als je meer wilt horen over mijn ervaringen op de kunstacademie, luister dan naar de podcast van TRANS magazine waaraan ik heb meegewerkt. Omdat het niet echt lukte connecties te maken met mensen op school ben ik actiever geworden op Instagram.
Hier ontdekte ik een bruisende en diverse queer kunstgemeenschap die interessante illustraties, video’s, uitvoeringen, noem maar op laat zien. Dat maakt me gelukkig, omdat ik nu voel dat ik gewoon een van vele queer kunstenaars ben die hun eigen ding doen. Er is een gemeenschap waar ik bij hoor. Dat het een online gemeenschap is, maakt het wel lastig: je kunt niet direct met iedereen praten. De onderlinge interactie blijft beperkt tot het liken van elkaars posts, korte reacties schrijven op elkaars werk en memes naar elkaar sturen.
Heel graag zou ik de transgender kunstenaars uit mijn gemeenschap willen leren kennen. Ook zou ik het voor deze scheppers van prachtige werken mogelijk willen maken dat ze de ruimte krijgen in een tijdschrift, of dat nou online is in een blog is of op glossy papier. Zo kwam ik op het idee om een spotlight-stijl interviewserie te gaan maken.
Ik wil gesprekken voeren met transgender kunstenaars, hun kunst en hun gezichten laten zien. Ik wil leren over hun manier van werken: wat inspireert hen, wat is moeilijk voor ze, wat maakt hen blij? Ik wil erachter komen hoe hun kruisende identiteiten hun werk beïnvloeden. Ook hoop ik meer over mezelf te leren, en mijn eigen kunst te kunnen plaatsen in de bredere context van de transgender gemeenschap en van de kunstwereld als geheel.
Kunstenaars die openlijk queer zijn (zich niet conformeren aan de cisgender heterosesksuele normen), zijn al langer zichtbaar. Voorbeelden zijn: Freddie Mercury, David Wojnarowicz, Gertrude Stein en Tamara de Lempicka. Als je nauwkeuriger kijkt, kun je meer kunstenaars vinden die queer waren maar die niet altijd in staat waren dit duidelijk uit te drukken in hun kunst door hun persoonlijke omstandigheden, of door maatschappelijke druk.
Ik heb ook geprobeerd om meer te vinden over de (recente) geschiedenis van transgender kunstenaars, maar ik stuitte op obstakels. Op de een of andere manier is het veel moeilijker om hier informatie over te vinden dan over queer of gay kunstenaars. Een van de redenen hiervoor is dat de termen transgender en crossdresser uitwisselbaar met elkaar zijn gebruikt in teksten. Een andere reden is dat cis vrouwen geconfronteerd werden met ongelijkheden en zich daardoor naar buiten toe als mannen presenteerden. De term transgender werd voor het eerst gebruikt in 1965 door een psycholoog en later overgenomen door de trans gemeenschap om naar zichzelf te refereren.
Tegenwoordig noemen veel kunstenaars zichzelf trots transgender. Als je ‘transgender kunstenaar’ googelt krijg je miljoenen hits. Ter voorbereiding op mijn interviews met transgender kunstenaars, vroeg ik mij het volgende af:
Op welke manier verschillen transgender kunstenaars van cisgender kunstenaars? Hoe doen ze het in de kunstwereld? Is er zoiets als ‘trans kunst’? Wat maakt kunst trans? Creëren transgender kunstenaars kunst op een andere manier dan cisgender kunstenaars?
Ik legde deze vragen voor aan de TRANS magazine lezers. Een van de reacties die ik kreeg was van Ezra, een trans man en danser. In zijn e-mail zei hij: ‘Persoonlijk denk ik dat transgender kunstenaars wel van cisgender kunstenaars verschillen, aangezien deze groepen vaak anders naar de wereld kijken. Bij trans personen gaat het meer over hoe zij zich presenteren naar de buitenwereld toe en bij cis mensen gaat het meer om hoe de buitenwereld zich aan hen presenteert. Het is zeg maar eigenlijk een beetje het omgekeerde van elkaar.’
Een andere reactie kreeg ik van Nova, een trans vrouw en visueel kunstenaar. Op Instagram zei ze: ‘Transgender kunstenaars die recht doen aan hun aard, zijn een verstorende, anarchistische kracht. Cisgender kunstenaars kunnen dit niet op dezelfde wijze zijn, omdat zij nooit uit de meest fundamentele hokjes waar de maatschappij mensen in plaatst, hebben hoeven te breken.’
Beiden benadrukken dat transgender kunstenaars anders naar de wereld kijken: zij trotseren verwachtingen. Voor mij is dit onderdeel van de pracht van transgender kunstenaar zijn.
Ik kijk ernaar uit om voor mijn interviewserie meer gesprekken met trans kunstenaars te voeren en te horen wat zij van deze aanname vinden.