What the gender!?

Door Lapis Lazuli Nak

Gender en de manier waarop wij erover denken, is iets wat mij altijd gefascineerd heeft. Ik praat er graag over met anderen en kan er uren over doorgaan. Om grip te krijgen op de termen die bij dit soort gesprekken een belangrijke rol spelen, leg ik de basics van ‘gender’ en verwante begrippen hier uit. Even voor de duidelijkheid: mijn kennis en blik op gender zijn westers; ik spreek dus vanuit een westers en bovendien persoonlijk perspectief. Gender is een breed onderwerp en wereldwijd wordt er verschillend naar gekeken.

Gender in drieën

Sekse/geslacht

In Nederland wordt sekse of geslacht ten onrechte gezien als classificatie van een persoon als ‘man’ of ‘vrouw’. Bij geboorte wordt aan baby’s een geslacht toegewezen, vrijwel altijd gebaseerd op hun uiterlijke anatomie. Deze geslachtstoekenning wordt bij de geboorteaangifte genoteerd als ‘M’ of ‘V’. De norm voor ‘man’ is: XY-chromosomen, penis, testes, testosteron en een bepaalde lichaamsbouw, terwijl de norm voor ‘vrouw’ uitgaat van: XX-chromosomen, vagina, eierstokken en baarmoeder, oestrogeen en een andere lichaamsbouw. Toch worden er meisjes geboren met XY-chromosomen en jongens met XX-chromosomen. Of jongetjes met een vagina, en meisjes met een clitoris die zo groot is, dat net zo goed van een kleine penis zou kunnen worden gesproken.

Genderidentiteit

Genderidentiteit is iemands persoonlijke genderbeleving. Bij transgender personen matcht de interne genderidentiteit niet met het bij de geboorte toegewezen sekse. De meeste mensen identificeren zich als ‘man’ of ‘vrouw’. Maar er zijn ook mensen bij wie de genderidentiteit niet overeen komt met (alleen) man of vrouw. Er zijn mensen die zich geen man én geen vrouw voelen, of juist allebei, of allebei een beetje. Iemands genderidentiteit is niet aan de buitenkant te zien, genderidentiteit is intern. Genderidentiteit komt niet vanzelfsprekend overeen met genderexpressie.

Genderidentiteit is een label, een reactie op de sociale constructies ‘geslacht’ en ‘genderrol’. Genderidentiteiten zijn niet zomaar natuurverschijnselen; het zijn labeltjes, die samenvatten welke sociale constructie het dichtste bij onze ‘ware ik’ in de buurt komt.

Genderexpressie

Externe manifestatie van gender, oftewel genderexpressie, wordt geuit door de keuze van naam, voornaamwoorden, kleding, kapsel, gedrag, manier van spreken, en allerlei verschillende fysieke kenmerken, zoals het dragen van korte of lange nagels. De maatschappij identificeert deze eigenschappen of kenmerken als mannelijk of vrouwelijk, maar wat wordt gezien als mannelijk of vrouwelijk, verandert met de tijd en verschilt per cultuur. Over het algemeen willen mensen – of ze nou cisgender of transgender zijn – hun genderexpressie overeen laten komen met hun genderidentiteit.

Van cis tot trans

Agender

Zonder genderidentiteit, het gevoel geen gender te hebben of te willen.

Bigender

Bi betekent twee. Iemand die zich als bigender identificeert, voelt zich twee genders tegelijk, dat kan zijn: zowel man als vrouw. Maar een andere combinatie van twee genders uit het genderspectrum is ook mogelijk.

Cisgender

Iemand die niet transgender is, en van wie de genderidentiteit overeenkomt met het bij de geboorte toegewezen geslacht. De verkorting van cisgender is cis: cisman, cisvrouw.

Genderdysforie

Een persoon met genderdysforie voelt zich niet prettig met de toegewezen sekse- en/of gendercategorie. Dit gevoel kan er van jongs af aan zijn, of zich op latere leeftijd ontwikkelen. De intensiteit van de dysforie kan per genderdysfore persoon verschillen. Voor mensen met intense genderdysforie kan een transitietraject oplossing bieden.

Genderfluïde

Een genderfluïde persoon kan zich afwisselend man, vrouw, of agender voelen.

Gender non-conform

Een term die gebruikt kan worden, wanneer iemands genderexpressie verschilt van de conventionele verwachtingen ten aanzien van mannelijkheid en vrouwelijkheid. Deze term kan op zowel trans- als cispersonen slaan.

Interseks

De term ‘interseks’ wordt gebruikt voor mensen die geboren zijn met een lichaam dat niet voldoet aan de normatieve definitie van ‘man’ of ‘vrouw’, en die zowel mannelijke als vrouwelijke lichamelijke kenmerken vertonen. Artsen gebruiken sinds 2006 de term DSD (Disorders of Sex Development), maar steeds vaker wordt het woord Disorders vervangen door Differences. De oude naam (pseudo)hermafroditisme wordt over het algemeen als kwetsend en verouderd ervaren.

Non-binair

Term die betrekking heeft op personen van wie de gender en/of genderexpressie buiten de hokjes ‘man’ of ‘vrouw’ vallen. Sommige non-binaire personen zeggen qua gender ergens tussen man en vrouw in te zitten, en anderen zeggen een genderidentiteit te hebben die daarbuiten valt.

Trans

Een afkorting van de term transgender, vaak gebruikt om inclusiever te zijn en recht te doen aan de enorme variatie aan genderdiversiteit. Soms geschreven met een asterisk achter het woord: trans*. Het sterretje geeft aan dat de term ‘trans’ breed moet worden opgevat en alle soorten identiteiten omvat die niet traditioneel cisgender zijn.

Transgender

Een overkoepelende term voor mensen bij wie het toegewezen geboortegeslacht niet of niet helemaal overeen komt met hun genderidentiteit. De verkorting van transgender is trans. De oude naam voor mensen die zich niet identificeren met hun geboortegeslacht is ‘transseksueel’, maar deze term wordt inmiddels als gedateerd en ook wel als aanstootgevend ervaren. Transseksualiteit verwijst bovendien (alleen) naar mensen die een geslachtsoperatie wensen. Het verwarrende van het woord is dat het om een seksuele variant lijkt te gaan terwijl het betrekking heeft op genderidentiteit. Transgender is breder en betreft ook mensen die geen operaties (willen) ondergaan.

Transitie

Het veranderen van iemands genderexpressie, mogelijk samengaand met lichamelijke veranderingen, al dan niet verkregen door medische interventie. Vaak om de genderexpressie overeen te laten komen met de genderidentiteit. Transitie, hetgeen letterlijk betekent: overgang, is een complex proces dat verschilt per persoon. Niet ieder transindividu wil en kan dezelfde stappen ondernemen.

Transfeminien

Een parapluterm voor mensen die bij de geboorte het geslacht ‘man’ toegewezen hebben gekregen maar een feminiene genderidentiteit hebben. Transvrouwen vallen ook onder deze term, maar deze term omvat eveneens non-binaire feminiene identiteiten. Sommige transgender vrouwen identificeren zich als transfeminien in plaats van als transvrouw, vanwege hun non-binaire identiteit.

Transmasculien

Een parapluterm voor mensen die bij de geboorte het geslacht ‘vrouw’ toegewezen hebben gekregen maar een masculiene genderidentiteit hebben. Transmannen vallen ook onder deze term, maar transmasculien omvat eveneens non-binaire masculiene identiteiten. Sommige transgender mannen identificeren zich als transmasculien in plaats van als transman, vanwege hun non-binaire identiteit.

Transman

Iemand die bij de geboorte het geslacht ‘vrouw’ toegewezen heeft gekregen, maar de genderidentiteit van een ‘man’ heeft.

Transvrouw

Iemand die bij de geboorte het geslacht ‘man’ toegewezen heeft gekregen, maar de genderidentiteit van een ‘vrouw’ heeft.

Slotwoorden

Onze maatschappij behandelt, in zijn algemeenheid, vrouwen slechter dan mannen, en transgender mensen slechter dan cisgender mensen. Deze benadeling is bewust en onbewust, individueel en systematisch, vastgelegd in wetten, tradities, etc. Draag bij aan een betere wereld, door deze benadeling te leren herkennen en te bestrijden.

Genderindelingen zijn veranderlijk

Alle termen: van ‘man’ en ‘vrouw’ tot ‘cis’ en ‘trans’, zijn een afspiegeling van hoe onze maatschappij op dit moment mensen indeelt. Het zijn geen universele constanten in de geschiedenis. Het kan zijn dat in de toekomst de woorden man, vrouw en andere woorden voor gender, volledig verdwijnen of andere vormen aannemen. Het kan zijn dat we het indelen van baby’s op basis van hun lichaam over een tijdje ondenkbaar vinden, of dat we vijf categorieën hebben in plaats van twee.

Biologisch is niet logisch

Het is onterecht om de term ‘biologisch’ in oppositie te gebruiken tot ‘trans’. Een transpersoon zou dan geen ‘natuurlijke’ of ‘normale’ man of vrouw zijn. Niemand is een ‘biologische man’ of ‘biologische vrouw’. Dit omdat er geen logisch verband bestaat tussen gender en de vlezige massa waarin we leven. Om te zeggen dat iemand ‘biologisch’ de ene of andere gender is, is transfobisch en incorrect.

Gebruik iemands gekozen naam

Veel transpersonen kunnen voor de wet hun naam veranderen. Maar sommige kunnen dat om verschillende redenen (nog) niet. Of iemands naam nou wel of niet officieel is aangepast, zou niet moeten uitmaken. Het is belangrijk voor de erkenning van de betreffende persoon, om altijd iemands gekozen naam te gebruiken.

Gebruik iemands gekozen voornaamwoord

Gebruik altijd de door iemand zelf gekozen voornaamwoorden. Het maakt niet uit of iemand in jouw ogen het één of het ander is. Als iemand van zichzelf aangeeft dat de voornaamwoorden ‘zij’ en ‘haar’ op diegene van toepassing zijn, dan is dat zo.

Gender is zelf geïdentificeerd

Het maakt niet uit of je trans of cis bent, je gender is altijd zelf geïdentificeerd. Een ander kan jouw gender niet voor jou bepalen. Gender is een complex systeem, dat niet versimpeld mag worden tot: ‘op deze manier geboren’ of ‘dit geworden’. Het is meer een constante flux, opgebouwd tijdens iemands leven, en gevormd door locatie, socialisatie, persoonlijke realiteit, cultuur, tijdperk, en nog een hele hoop andere factoren.